CulturaDialettoLa Maddalena AnticaStorie e Memorie

U suiddatu

A noscia storia gira un dell’anni di quando i nosci nonni erini ziteddi, in quiddi tempi, in via du cimiteru propriu all’angulu cu u stradoni di Cardaliò, abitaia una fammidda di poara jenti, ma cussì poara chi a fammi d’a cussogghia si l’aiani ghià sminticata. 

Jenti cummuni, cumm’è in quiddi tempi ghi n’era tanta, senza griddi in capu, e puntualmenti, senza palanchi in stacca, jenti bona e poara, a jenti d’una vorta, cu a panza sempri vota e c’ù pinzeru in capu di comi arrivà all’indumani, di cosa sfurrucunà pà cena o u pranzu, erini i tempi dà panza in tarra a circà curronchiuli all’Ort’abbassu o a Baddi mala, tempi di carrubbi e gelsi, di melagranati e ua, o di melacutogni sbattulati annantu u muru pè falli maturà e pè “addurcissi” a bucca, tempi di amanduli , tutti cosi arrubbati undell’Ortu du Zi Mimmè che quando iddu nun ghe cummandu jè, o quarchi sallazzaru o mureddu di mucchiu accattatu in tutta prenscia senza fassi vidè da nisciunu in modu chi all’annu appressu propriu in quiddu puntu, si saria pututu truànni un’antru.

Francè oramai vecchiu, da joanu aia fattu u piscadori, po’ da quando i gambi nun g’arrigghiani più pè sartà annantu a u schiffu, aia fattu u mistieri chi tutti i vecchi piscadori faciani s’era missu a rammindà i rezzi, ma di palanchi e citti in quiddi tempi, in giru ghi nnerani pochi e dunqui u so lavoru era pagatu cun quarchi pesci sugatu o piscatu jorni primma.

I gambi gunfi e viola, pieni di marchi neri segnu di tutti i corpi presi in giovintù annantu u caicchiu, i bracci veri e propri scarmi di galera, mittìni ancora in vista a forza, si nun che una piddanchiula chi speci in estati dimustraia l’età dill’ommu e u so travaddu, un travaddu chi sapia di sali, di mari, di entu e di soli, di pochi jurnati belli e di bunaccia e tanti jorni inneci di tempu malu, di maestralati in fummu e di punintati a petri in manu, cumbattuti un de i Bucchi, invuchendi Sant’Erasmu di faghi a grazzia di putè turnà in tarra, a faccia tarrulata d’au salinu cu u nasu a piscia in bucca, l’occhi neri d’a Zì Niculà nu nnera di certu un bell’ommo ma pè Lallena ghi nnera d’avvanzu .
Lallena era una donna grassa aia ancora quidd’ istintu di femmina chi pi piacì, si mittia ancora tutta in puppurrupù spruzzendisi dui gucci d’acqua d’adori, un po’ di Cotì und’a faccia, una pittinata a quiddi lunghi capiddi neri, u bindonu in capu u cuntussu sempri annantu a pilligrina di lana annatu a i spaddi e a suttana a pieghi, lunga finu ai talorchi pè piacì a Francè e iddu si la guardaia ancora cui stessi occhi d’a Santumammozziu di quando aia iniziatu cu idda a fà u cani fiacosu e subbitu dopu, gh’aia chiestu di mittissi inzemmi e aini iniziatu a incrucchià, pè amori e pè paura, a paura, ch’era solu di Lallena, era quidda di rimanì vecchiavagghiana pè tutta a vita, da giuanetta era un po’ brinchella, aia ghià autu un marinaiu pè galanti, chi s’era missu cu idda pè jocu e pè fassi rammindà i carzetti e lavà i mutandi, a mamma di Lellana allora era tutta cuntenta chi a fiddola s’era sistimata, pè quistu chi’andagghiani in giru pè tutta l’isula MarcaeMarì o a siti e a fammi, cumme l’antri li chiammaiani, raccuntendi a tutti a solita mattana “capurali è ghià, sargenti lu farannu a me fiddola ghi la possu dà” .

I lunghi diggiuni e a fammi pè Francè e Lallena oramai, erini cosi di tutti i jorni, s’aiani puri ghià magnatu l’arenga chi pè tre mesi era rimasta appesa und’ù camminu, pè prufummassi idda e profummà a casa di quiddi beddi adori d’una vorta, quidda stessa arenga chi isapurendi u pani sdruscicatu addossu, aìa carmatu, solu cull’addori, i morzi a bucca di stommacu.

Erini i tempi chi a fammi spatrunaia in tutta l’isula in guasi tutti i casi, ma in casa di Francè e Lallena… facia propriu da patrona, in sustanza in casa di Francè e di Lallena, nun ghera un cittu pè fa baddà un gobbu.

Un jornu d’invernu, solu pè fa vidè chi puri in quidda casa si cucinaia, Lallena cunvinci a Francè d’andà a fa un po’ di legna ma ghistu perché i vicini vidissini sciurtì alumancu u fummu d’a u fummaiolu, “mi raccumandu Francè ciaccari di liternu e quarchi frasca di murta pe livà armenu l’adori d’à fummariccia chi ghemmu finu annant’a l’ossi!” Francè pè accuntità a mudderi s’arma di lizzinu marrappiccu e piccozza, spunita in capu una biccazzina, sciorti di bon’ora, d’a in casa e arza finu all’Olanda pè truà quarchi cosa da brusgià, era pinzendi a u fridu e tra d’iddu dicia: “ ciaccheri di liternu e murta???!!! Altru che quistu ghi voli ogghi cun quistu friudu, si trovu quarchi truncu di legno di pinu o quarchi giorgiu, mi lu tagliu armenu ci scardemmu! Idda voli fa vidè u fummu d’a u fummaiolu, ma appena arriu in casa priparu puri u brasgè ”.

Puri si ghera fridu, sarà pè u viagghiu sarà pè u travaddu tra piccozza e marrappiccu Francè s’era truatu trosciu di sudori e aia dicisu di ripusassi un pocareddu, circa che ti circa undi si pudia spunì, trova un vecchiu truncu di pinu curcatu in tarra, tuttu tarrulatu d’ai furmiculi e d’ai tirmiti chi aiani ghia finitu di faghi a festa, u truncu era talmenti fracicatu e votu chi quando Francè riesci a stentu a puggiaghi u culu annantu, una parti di truncu si ni va in frigugghi e Francè si trova cu u panaru in tarra.

Trosciu di sudori und’a cammisgia, e cu i carzoni zuppi dall’erba bagnata, e pè quantu ghi la facia s’arza in pedi e mentri era presu a scuzzulassi da dossu frigugghiuli di legnu, tarra e erba, l’occhi ghi cascani annantu a una pignattattassa di tarra caccaina, cu u so cuperchiu annantu, prima nun l’haia vista, “Oh ma!! E quista da undi è sciurtita? … devessi stata indrintu a u truncu!” dicia tra iddu circhendi di vidè megliu a quistioni ma guardendisi intornu pè essi sicuru di nun essi vistu.

Penza e ripenza cummincia a rimmusginà und’u ciarbeddu arrivendi a stabilì chi a pignatta era la indrintu u truncu, ma a gana è più forti d’a pacenza e a curiosità nun’è solo dei donni e Francè presu propriu da quistu raiolu di curiosità s’accuccia in tarra e senza pinzaghi nemmancu un mumentu, arza u cuperchiu d’a pignatta.

Una sbarrata d’occhi e di bucca, a pignatta era piena a tappu di marenghi d’oru.

Mancu aia presu a scossa, s’arza in pedi alluazzatu “Carma Francè! Nun pirdì a pacenza!!” dicia in capu soiu ma quiddu capu era ghia pienu di muschi e sintia solu u mugghinegghiu dill’ali chi lu facia sragiunà.

Passati boni, boni deci minuti, presu fiatu aia incuminciatu a pinzà bè, cosa duia fa d’a pignatta e d’u tesoru, ma si sa be che qua è sempri statu poaru in canna cumme iddu, nun troa mai nisciuna soluzioni a tutta quidda furtuna chi in quiddu pricisu mumentu gh’aia tra i mani e ghi sera parata annantu tra capu e coddu.

“Francè tu sei vinutu qui pè fa legna e no a circà l’oru e poi non ti devi sminticà quiddu che da ziteddu ti raccuntaia a Lalla Maria” si i soliti vecchi ricordi da ziteddu, oramai divintati vecchi cumme u cuccu e u tempu oramai passatu, ricordi di vecchi racconti fatti d’a nonna a iddu e tutta quidda ratattuglia di frateddi, racconti fatti in taula davanti a un piattu di pasta (poca) e patati (monda) o di ceci, o di fasgioli accumudati si i ceci o i fasgioli ch’u finucchiettu sarvaticu li chiammaini accumudati perché quiddi venti ceci erini supra u finocchiu sarvaticu ghistu pè di chi gherini e tuttu era missu indrintu a una pignattassa d’acqua a cucì, racconti fatti avvìcinu a u focu du brascè, chi all’iniziu era cussi forti e cardu, chi ti facia scuirti i cardani un’de i gambi e supra i cosci speci a i sgriddoni in quiddi tempi sempri in carzunetti, “chi brava perzona a Lalla Maria, chi belli pezzi di castagnacciu che ci dagghia, e chi culleri di castagni ci facia u jornu dei morti, quando a corpi di stagnalù pe i carrugghi andacciami a chidì l’anima dei morti” a fantasia di Francè curria indaretu un do tempo, ma a iddu u tempu ghera ghia passatu e, la… n’ era pirdendi ancora monda, stendi culà annanzi a tutta quidda fortuna.

“Ma cummi era u dittu d’a Lalla Maria?” inizia a pinza a tuttu quiddu chi aia sintitu un da so lunga vita, tutti i paroli tutti i pruverbi antichi e saggi ghi scurriani un’d’a menti era indrintu a un sognu, ma i muschi s’erini rifendi sintì, iddu duia circà di sta carmu pe fassi vinì in menti quiddi paroli.

“A fortuna si dei arrivà veni direttamenti in casa toia e bussa a to porta tre vorti”, millumì… erini proriu quisti i paroli d’a Lalla Maria.

Cunsulatu d’a quisti pinzeri e qun quarchi turcineddu di panza forzi duvutu a troppa emozioni d’a ghiurnata, era apprittatu, cala i carzoni e i mutandi sponi u cuperchiu d’a pignatta in tarra e incomincia a stimpanà propriu annantu ai marenghi d’oru.

U stimulu dill’aria fina dell’Olanda tuttu quiddu silenziu intornu a iddu aia fattu si che a pignatta era guasi piena.

Pulitu, inziffati i mutandi e i carzoni, aia appiattatu a pignatta cu u so cuperchiu, incarcatu annantu, indrintu a quiddu chi rimania du truncu tarrulatu, accattati inzemmi, quarchi ciaccaru di liternu e qualche frigugghiula di quiddu pinu tarrulatu e ligati dei fraschi di murta cu u lizzinu, suddisfattu e cuntentu si nn’era turnatu in casa.

Appena indrintu aia scaricatu u caricu di legna e aia appicciatu u focu a u camminu e und’ò bragè, d’ogna tantu cu u buffafocu s’arzaia d’a carreca e andaccia a daghi una sbuffata, poi… turnaia supra a carreca e si spunia annatu a taula cu u capu undè mani, mugghinendi tuttu quiddu chi ghaia d’a raccuntà a Lallena.

Lallena entra in casa propriu in quiddu mumentu, arrimbendi a porta pè lascià un spiragliu d’a fa sciurti u fummu e pè migliorà u tiraggiu du camminu, era cu u mandillu d’a spesa guasi votu in manu “JessùMaria, mancu più i radici si possunu accattà, sogu vinendi avali avali d’a u marcatu, Signori meu chi prezzi! chi vita!! ghi volaria u portafogliu a organettu!!! Jasè pè pagà u rammendu d’a rezza dell’altra dì, mi vulia dà dui minchidirre e tre sciarrai sugati, ghaddiu dittu di magnassili iddu inzemmi a cummari Matalena! Penza che ghera un gattu chi appena l’ha visti è scappatu cu a paura d’affugassi!!”.

Presu curagghiu… Francè incomincia a raccuntà tutti i so piripizzii d’a jurnata Lallena lu stagghia a sintì a bucca aperta e cull’occhi sbarrati, ma propriu mentri era cuntendi u fattu du suiddatu, chi era rimastu all’Olanda, era passendi culà fora Dum Pè (u futtipignendi d’à situazioni) un cumpari di focu di Santu Juanni di Francè, chi alla ditta di suiddatu, di Olanda, di truncu di pinu tarrulatu, senza ne a e ne ba, cui talorchi chi ghi tuccaini unde i spaddi, va a ricuperassi quiddu chi Francè nun aia vulutu.
Arrivatu und’ù postu, principiatu a armizzà truvendi prima a tarra smossa dei ciaccari, poi i fraschi di murta tagliati di friscu cu a piccozza, finarmenti trova u truncu tarrulatu.

Und’ù frattempu in casa di Francè e Lallena ghera u lascimistà, Lallena pè a “smarrunata” d’ù maritu, iniziaia a raspassi e scarmintaia contro a Francè, cull’occhi alla frigghi i pesci e guarda a gatta paria una tarantulata , inizia a rimbiccà e azzantarà u maritu “Oh lu scasciatu, Oh l’ “aspertu”, forzimài avà chi ci pudiami sistimà…ti capita und’a vita un mumentu chi sei scannaculatu e tu!!?? hai puri stimpanatu annantu a l’oru, e si gai rasgiò nò ghi nemmu da ghittà” e parlendi e sbraitendi assumia quiddi modi a Francè tantu cunnisciuti, i posi d’a gaddina sparrucciona i mani intricciati annantu i fianchi e quidd’aria d’incazzata, i titti ancora più spurgenti d’u normali dovuti proprio a’u fattu che nu ni putia più, tantu da falla assumiglia a un marisciallu dei carbigneri, quidda esprissioni d’a truscidduta a idda tantu cumuni e pè u maritu puri.

Si muia cumi una macca indrintu a casa, paria idda stessa a carreca du malu riposu, e propriu quando era burfida di vilenu aia datu una sbracciulata annantu a taula arzendi u mandillu in aria, d’a undi erini sciutiti quattru cespi tra cartamignò e lattarèddha pilosa, pisciata d’a cani e gatti, chi idda stessa aia raccoltu lungu a strada, aizzendi d’a u marcatu in casa, era quiddu chi ghi tuccaia pè cena quidda sera stessa.

Dum Pè all’Olanda… intantu aia inziffatu a manu indrintu u truncu poi… g’aia spintu puri u bracciu, e sdraiendisi in tarra era riusciutu a tuccà cu a punta dei diti quarchi cosa chi monda simbraia una pignatta di tarra cotta, allunghendisi in tarra era riuscitu a fa cascà u cuperchiu e a inziffà i mani indrintu.
Ma era tantu u puzzinègghiu e u tanfu chi sciurtia da indrintu u truncu tarrulatu, e avà, puri da a so manu, chi Dum Pè “Ma qua m’ha jastimmatu o m’è jastimmendi stamattina?” incomincia a gummità, un gummitegghiu di quiddi cull’urlu chi solu una panza vota sa fa.

Dopu chi s’era pulitu und’a vadina, pinzaia di ristituì u piattinu au compari, e subitu chi s’era ripresu un pocareddu, si torna a stracquà, in tarra pè ricuperà u “SUIDDATU” e purtaghilu a Lallena, dopu pocu… ghi la fa, aiutatu puri da u nasu chi oramai aia fattu l’abbitugghina a tuttu quiddu tanfu puzzinosu, postu u cuperchiu annatu a pignatta, pè circà di nun fa sciutì u tanfu, aggantata a pignatta e tinuta bella chiusa e luntanu da u nasu, cala, e cun quattru zompi, è davanti a u purtonu di Francè e Lallena.

I purtoni d’una vorta erini di legnu quiddi a tre anti ghi li ricurdeti? Toc… Toc… TOC l’urtimu più che un bussu era un spintonu all’anta di supra, chi si apri di bottu, Lallena spaintata la smetti di fa a gaddina sparrucciona; Francè… scantatu e azzuccarratu s’arza di scattu d’a carreca e va verzu u purtonu pè vidè cusa è succidendi; Dum Pè da fora ghi grida “Lallè… mi chi tagghiu purtatu u “SUIDDATU” chi u to maritu nun voli” e d’a l’anta aperta ghi jetta indrintu in cucina a pignatta, chi arrivendi in tarra, si rumpi e incumminciani a rutulà pè tutta a casa i marenghi d’oru… è abbundanza in tutti i sensi.

Francè cull’occhi chi ghi brillaini d’a gioia, nun facia altru chi ripitì i paroli d’a Lalla Maria “A furtuna si dei arrivà veni direttamenti in casa toia e bussa tre vorti a to porta” mentri Dum Pè cu u fieli chi ghi sciurtia puri dall’aricchi currìa in casa a lavassi cu un bellu pezzu di saònu di Mersiglia.

Nico Rivano

2 pensieri riguardo “U suiddatu

  • Pietro Antonio Maccioccu

    Complimenti a Nico Rivano per come ha raccontato realisticamente parte della storia della vita di allora!

    • Molte parole non le ho capite , ma la storia e’ veramente carina .BRAVO

I commenti sono chiusi.